Antytrynitarze prawie nie wspominają Cypriana (†258) i jego nauki o Trójcy Świętej.
Przykładowo Świadkowie Jehowy w swej broszurze pt „Czy wierzyć w Trójcę?” (1989) nawet nie napisali o jego istnieniu. Dziwne to, bo przecież w tej publikacji zamieścili nawet podrozdział zatytułowany „Czego nauczali przednicejscy Ojcowie Kościoła” (s. 7), a Cyprian do nich zaliczany jest przez ogół.
Jedynie w Strażnicy Nr 7, 1992 s.29 raz wspomniano Cypriana razem z wieloma pisarzami wczesnochrześcijańskimi, nie cytując jednak żadnej jego konkretnej myśli.
W polskich czasopismach Świadków Jehowy od 1950 r. tylko tyle można znaleźć o Trójcy Św. w nauce Cypriana. Wspomniano go też w jednej z książek, o czym powiemy poniżej.
Ponieważ zapewne niezbyt wygodne są nauki Cypriana dla antytrynitarzy i trudno wymagać od nich cytowania go, więc my przytoczymy je na podstawie jego pism.
Oto czego nauczał on:
1) Zrodzony, a nie stworzony i odwieczny Syn Boży.
2) Bóstwo Chrystusa i cześć dla Niego.
3) Osobowość Ducha Świętego.
4) Trójca Święta.
Poniżej przedstawiamy obszerne cytaty z „Listów” i „Traktatów” Cypriana.
Zrodzony, a nie stworzony i odwieczny Syn Boży
Antytrynitarze czasem przywołują Cypriana jako tego, który stosuje do Jezusa tekst Prz 8:22 (np. Świadkowie Jehowy patrz ich „‘Wieczyste zamierzenie’ Boże odnosi teraz triumf dla dobra człowieka” 1978 s. 27). Sugerują przez to, że nauczał on o stworzeniu Syna, tak jak oni. Tymczasem Cyprian pisze:
„Chrystus jest pierworodny i On jest mądrością Boga, przezeń wszystko uczynione zostało” („Do Kwiryna” 2:1).
Dalej polski tekst cytowanego dzieła wymienia wersety biblijne, które podaje Cyprian na uzasadnienie powyższego:
„Prz 8:22-31, (…) J 17:3-5; Kol 1:15 i 18; Ap 21:6; 1Kor 1:22-24” („Do Kwiryna” 2:1). [Uwaga! Polski tekst „Do Kwiryna” nie cytuje, jak jest w oryginale, tekstów Pisma Św. a jedynie podaje sigla biblijne]
Cyprian posługiwał się tekstem łacińskim Biblii, a w nim w Prz 8:22 są słowa possedit me, co można oddać jako „posiadł mnie” (za przekładem ks. Wujka), a nie „stworzył mnie”.
Angielski tekst dzieła „Do Kwiryna” opublikowany na www.ccel.org/fathers2/ oddaje słowa z Prz 8:22 następująco: The Lord established me, co można przetłumaczyć jako „Pan ustanowił mnie”. Natomiast w dalszych słowach w Prz 8:22-31, na który to tekst powołuje się Cyprian, mowa jest o ‘zrodzeniu’ i ‘spłodzeniu’ Mądrości.
Zauważmy też, że Cyprian przywołał w powyższym fragmencie także tekst Ap 21:6 („Alfa i Omega, Początek i Koniec”), a ten wyraźnie sugeruje, że Jezus jest Bogiem i Stwórcą, a nie stworzeniem.
Cyprian właściwie chyba tylko dwa razy w swych pismach mówił o zrodzeniu Syna i zasugerował Jego odwieczne istnienie:
„Gdy był od początku synem Boga, miał na nowo narodzić się według ciała – Ps 2:7-8; Łk 1:41-43; Ga 4:4” („Do Kwiryna” 2:8).
„Że Melchizedek był figurą Chrystusa, oświadcza to w Psalmach Duch Święty, gdy w osobie Ojca mówi od Syna: ‘Przed jutrzenką zrodziłem cię…’ [Ps 110:3]” (List 63:4).
Jezus stworzeniem?
„Jaką jednak mocą może otrzymać przebaczenie grzechów przy chrzcie ten, kto zapiera się Boga, stworzyciela Chrystusa, skoro Chrystus tę władzę, na mocy której zostaliśmy ochrzczeni i uświęceni, otrzymał od tegoż Ojca, którego nazwał większym (od siebie) [J 14:28], u którego wyprosił sobie przemienienie, którego wolę wypełnił aż do wychylenia kielicha i przyjęcia śmierci?” (List 73:18).
Z powyższych słów mogłoby wynikać, że Jezus jest stworzeniem. Jednak tekst ten (za tekstem ang.) można odczytać następująco:
„Jaką mocą może ten, kto zaprzecza Bogu Stwórcy, Ojcu Jezusa, uzyskać odpuszczenie grzechów podczas chrztu, skoro Chrystus otrzymał tę moc, przez którą my jesteśmy ochrzczeni i uświęceni, od tego samego Ojca, którego On nazwał ‘większym’ [J 14:28] od siebie, którego pragnął wsławić, którego wolę wypełnił przez posłuszeństwo, pijąc kielich i poddając się śmierci?”.
[But by what power can he who denies God the Creator, the Father of Christ, obtain, in baptism, the remission of sins, since Christ received that very power by which we are baptized and sanctified, from the same Father, whom He called ‘greater’ than Himself, by whom He desired to be glorified, whose will He fulfilled even unto the obedience of drinking the cup, and of undergoing death? (wg tekstu ang. List 72:25, opublikowane: www.ccel.org/fathers2/)]
Słowa powyższe odnoszą się do Jezusa, który jako człowiek nazywa swego Ojca większym od siebie. Nawet gdyby uznać, za przytoczonym pierwszym tekstem, że Chrystus jest stworzeniem Boga, to dotyczy to tylko jego ludzkiej natury, której Ojciec jest Stwórcą. Zaś natury boskiej Jezusa Ojciec jest Źródłem.
I dlatego Cyprian nazwie Ojca „Panem i Bogiem” Jezusa, choć uczy równocześnie o Trójcy Św.:
„kto przeciw Ojcu i Panu i Bogu Chrystusa ciężko bluźni i grzeszy?” (List 73:18). Patrz poniżej podrozdział „Dwie natury w Chrystusie: Bóg i Człowiek”.
Bóstwo Chrystusa i cześć dla Niego
Cyprian choć w swych dziełach nie zajmuje się zbytnio problematyką trynitarną to jednak o Bóstwie Chrystusa mówi wiele razy. Oto jego słowa:
„I sam Pan nasz Jezus Chrystus, Król i Sędzia i nasz Bóg” (List 3:2).
„Jeżeli jednak nie wszystkich zdołamy skłonić, aby podobali się Chrystusowi, z pewnością, o ile to od nas jest uzależnione, przypodobamy się Chrystusowi Panu i Bogu naszemu, zachowując jego przykazania” (List 4:5).
„Mamy rzecznika i orędownika, który jest przebłaganiem za nasze grzechy, Jezusa Chrystusa, Pana i Boga naszego, o ile żałujemy za dawne nasze grzechy, wyznajemy i uznajemy nasze winy…” (List 11:5).
„Składaliśmy i składamy, najdroższy bracie, nieustannie jak największe dzięki Bogu Ojcu wszechmocnemu i Chrystusowi, Panu i Bogu, naszemu Zbawicielowi, że w tak boski sposób opiekuje się Kościołem” (List 51:1).
„Jakaż to chwała, jaka radość, gdy zostaniesz dopuszczony do widzenia Boga, skoro dostąpisz zaszczytu, że z Chrystusem, twym Panem i Bogiem będziesz się cieszył szczęściem i wieczną światłością” (List 58:10).
„Ponieważ jednak niektórzy, czy to z niewiedzy, czy z prostoty przy konsekracji kielicha Pana i udzielaniu go ludowi nie tak, jak Jezus Chrystus, Pan i Bóg nasz, twórca i nauczyciel tej Ofiary czynił i nauczał, dlatego uważałem za rzecz pobożną i konieczną napisać w tej sprawie do was list” (List 63:1).
„Skoro bowiem Jezus Chrystus, Pan i Bóg nasz, najwyższy kapłan Boga Ojca, z siebie samego, jako pierwszy, złożył Ojcu ofiarę i nakazał, aby to czyniono na Jego pamiątkę, to z pewnością ten tylko kapłan prawdziwie zastępuje Chrystusa, który naśladując to, co Chrystus uczynił i prawdziwą i pełną ofiarę wtedy składa w Kościele Bogu Ojcu” (List 63:14).
„Również błogosławiony Apostoł, gdy mu powiedziano: ‘Tak złorzeczysz kapłanowi?’ nic obraźliwego przeciw kapłanowi nie powiedział, chociaż mógł z całą stanowczością wystąpić przeciw tym, którzy Boga ukrzyżowali i już utracili Pana i Chrystusa i świątynię i kapłaństwo” (List 66:3).
„A jeśli stał się domem Boga [1Kor 3:16n.], zapytuję się, którego Boga? Czy Stwórcy? Nie, bo w Niego nie wierzył. Czy Chrystusa? A i Jego domem być nie może, kto zaprzecza Boga Chrystusa. Czy Ducha Świętego? Ponieważ trzej są jednym (Bogiem), jakże Duch Święty może się z tym pojednać, kto jest wrogiem albo Ojca albo Syna?” (List 73:12).
„Jakież to zaślepienie umysłu, jakaż przewrotność, nie chcieć poznać jedności wiary, jaka pochodzi od tradycji Boga Ojca i Jezusa Chrystusa, Pana i Boga naszego!” (List 74:4).
„I mówi dalej, że u nich w imię Jezusa Chrystusa jest udzielane przebaczenie grzechów, mimo że bluźnią przeciw Ojcu i Panu Bogu Chrystusowi” (List 74:7).
„Cyprian życzy wiecznego zbawienia współbiskupom (…) również współprezbiterom, diakonom i innym braciom, będącym w kopalni; męczennikom Boga Ojca wszechmogącego i Jezusa Chrystusa, naszego Pana i Boga, Wybawcy naszego” (List 76:wstęp).
„On jest mocą Boga, on rozumem, on mądrością jego i chwałą; (…) przyobleka ciało, Bóg miesza się z człowiekiem. On Bogiem naszym, on jest Chrystusem, który jako pośrednik między dwoma, przywdział człowieka, by go zaprowadzić do Ojca” („Że bałwany nie są Bogami” 11).
„Lecz kiedy podkreślano podwójne jego przyjście, jedno, w którym w postaci i roli człowieka miał być przykładem, drugie, gdy miał wystąpić jako Bóg…” („Że bałwany nie są Bogami” 12).
„po męce na nowo wstąpił na wysokości, by okazać moc boskiego majestatu. (…) Uczniowie zaś z nakazu mistrza i Boga, rozlani po świecie, mieli dawać zbawienne przykazania…” („Że bałwany nie są Bogami” 14).
„I nie tylko słowy, ale i czynami nauczył nas Bóg modlić się, sam często modląc się i prosząc, i dając nam przykład, co czynić mamy, jak jest napisane: ‘A on ustępował na pustynię, i modlił się’ []Łk 5:16[” („O Modlitwie Pańskiej” 29).
„Sam Chrystus Pan i Bóg nasz napomina i mówi: ‘Jam jest zmartwychwstanie; kto we mnie wierzy, choćby umarł, żyw będzie. A wszelki, który żyje, a wierzy we mnie, nie umrze na wieki’ [J 5:25-26]” („O śmiertelności” 21).
„Najmilsi Bracia, Jezus Chrystus, Pan i Bóg nasz, nie tylko nauczał tego słowami, ale i czynami wypełnił. I ten, który powiedział, iż po to zstąpił, by czynić wolę Ojca, wśród innych dziwów swej mocy, którymi wyraził oznaki boskiego majestatu, także ojcowską cierpliwość i pobłażliwość zachował” („O pożytku cierpliwości” 6).
Patrz też poniżej podrozdział „Stwórca i Pan świata”.
Dwie natury w Chrystusie: Bóg i Człowiek
„Ten miał być znak narodzenia jego, że z Dziewicy miał się narodzić człowiek i Bóg, syn człowieka i Boga – Iz 7:10-15. Przepowiedział Bóg, że to nasienie, które miało zetrzeć głowę diabła, miało pochodzić z niewiasty; Rdz 3:14-15” („Do Kwiryna” 2:9).
„Chrystus człowiek i Bóg, z obydwóch złożony rodzajów, by mógł być pośrednikiem między nami a Ojcem – Jr 17:9 (?) [17:10]; Lb 24:17, 7-9; Iz 61:1-2; Łk 1:35” („Do Kwiryna” 2:10).
Bóg błogosławiony na wieki (Rz 9:5)
„Chrystus jest Bogiem (…) Rz 9:3-5” („Do Kwiryna” 2:6).
Bóg (J 1:1; 20:28)
„Chrystus jest Bogiem (…) J 1:1; 20:27-29” („Do Kwiryna” 2:6).
Bóg z nami (Mt 1:23)
„Chrystus jest Bogiem (…) Mt 1:23” („Do Kwiryna” 2:6).
Bóg (J 10:34-38; Ps 82:1, 6-7)
„Chrystus jest Bogiem (…) Ps 82: 1 i 6-7: ‘Jan rzekł: Jesteście bogowie i synowie Najwyższego wszyscy; a wy pomrzecie jako ludzie’. – Jeżeli sprawiedliwi, jacy by byli i przykazaniom bożym posłuszni byli, bogami nazwani być mogą, o ileż bardziej Chrystus Bóg, syn Boga, jak sam mówi w ewangelii według Jana: 10:34-38” („Do Kwiryna” 2:6).
Stwórca i Pan świata
„Jeśli ponosimy na tym świecie zniewagi, trudy, ucieczki, katusze, to Stwórca i Pan świata doznał jeszcze większych. On sam zachęca nas słowami: ‘Jeżeli was świat nienawidzi, mówi, to wiedzcie, że mnie przed wami znienawidził…’ [J 15:18]. Pan i Bóg nasz, czegokolwiek nauczał, sam czynił, aby i uczeń nie mógł się usprawiedliwiać, że uczy, ale nie czyni” (List 58:6).
Alfa i Omega, Początek i Koniec, Bóg (Ap 21:6-7)
„Chrystus jest Bogiem (…) Ap 21:6-7” („Do Kwiryna” 2:6).
Cyprian do Syna odniósł też teksty Ap 22:13-14 („Do Kwiryna” 2:22) oraz Ap 21:6 („Do Kwiryna” 2:1).
Równy Ojcu
Cyprian zastosował do Chrystusa jako Boga wiele tekstów Starego Testamentu, odnoszonych tam do Jahwe. Tym samym wykazał równość Syna z Ojcem.
„Chrystus jest Bogiem – Rdz 35:1; Iz 45:14-16; 40:3-5; Ba 3:35-38; Za 10:11-12, Oz 11:9-10; Ps 45:7-8; Ps 46:11; Ps 81:5; Ps 68:5” („Do Kwiryna” 2:6).
„Chrystus Bóg miał przyjść jako oświeciciel i zbawca rodzaju ludzkiego – Iz 35:3-6; 63:9; 42:6-8; Ps 25:4-5” („Do Kwiryna” 2:7).
Wszechmogący
„Po zmartwychwstaniu miał otrzymać od Ojca wszelką władzę, a władza jego jest wieczna. – Dn 7:13-14; Iz 33:10-11; Ps 110:1-2; Ap 1:12-18; Mt 28:18-19” („Do Kwiryna” 2:26).
„On ma jak król panować na wieki” („Do Kwiryna” 2:29).
„Pan bowiem po swym zmartwychwstaniu, rozsyłając swych uczniów, wskazując i pouczając ich, jak należy udzielać chrztu, mówi: ‘Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie tedy i nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego’ [Mt 28:18]. Wymienia Trójcę, w której Tajemnicę narody mają być ochrzczone. A czy Marcjon wierzy też Trójcy?” (List 73:5).
„Po zmartwychwstaniu Pan, rozsyłając apostołów, nakazuje i mówi: ‘Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, nauczając je zachowywać wszystko, cokolwiek wam przekazałem’ [Mt 28:18-19]” (List 28:2).
„On sam, rozsyłając apostołów, tak mówi na innym miejscu: ‘Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, nauczając je zachowywać wszystko, cokolwiek wam przekazałem’ [Mt 28:18-19]. Jeśli więc chcemy iść w świetle Chrystusa, nie odstępujmy od Jego nakazów i upomnień” (List 63:18).
Jedność Ojca i Syna (J 17:3)
„Ci bowiem, którzy znali Boga Stworzyciela, powinni byli również znać Syna, Chrystusa. Nie powinni sobie schlebiać i się chwalić samym Ojcem, bez poznania Jego Syna, który powiedział: ‘Nikt nie przychodzi do Ojca, jak tylko przeze mnie’ [J 14:6]. Że zaś poznanie obu zbawia, sam również zapewnia, mówiąc: ‘A to jest życie wieczne, aby poznali ciebie, jedynego i prawdziwego Boga i tego, któregoś posłał Jezusa Chrystusa’ [J 17:3]. Jeśli więc zgodnie z nauczaniem Chrystusa i Jego twierdzeniem, najpierw należy poznać Ojca, który posłał, a potem Chrystusa, który został posłany, i nie może być nadziei zbawienia bez poznania obu razem, to jakże można przypuścić, że ci, którzy mieli u heretyków chrzest otrzymać w imię Chrystusa, otrzymali przebaczenie grzechów, skoro nie znali Boga Ojca, więcej, Jemu bluźnili? Inaczej apostołowie z Żydami postępowali, a inaczej z poganami. Tamci, ponieważ już mieli prawa i bardzo stary chrzest mojżeszowy, byli chrzczeni w imię Jezusa Chrystusa. Zgodnie z tym w Dziejach Apostolskich Piotr tak się odzywa i mówi: ‘Czyńcie pokutę, i niechaj każdy z was ochrzci się w imię Pana Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechów i otrzymanie daru Ducha Świętego. (…)’ [Dz 2:38n.]. Piotr wspomina Jezusa Chrystusa nie dlatego, aby Ojca pominąć, lecz żeby z Ojcem Syn był również złączony” (List 73:17).
Syn ‘mniejszy’ od Ojca?
Patrz powyżej podrozdział „Jezus stworzeniem?”
Modlitwa do Syna i cześć dla Niego
„Nie przestajemy tutaj w ofiarach i modlitwach naszych dziękować Bogu Ojcu i Chrystusowi, Jego Synowi i Panu naszemu, a zarazem modlić się i prosić…” (List 61:4).
„Do Pana modlić się należy, Pana należy przepraszać naszym zadośćuczynieniem, który – jak powiedział – wypiera się tego, kto się go zapiera, który sam jeden wszelki sąd otrzymał od Ojca” („O upadłych” 17).
„Nie należy niczego przenosić nad miłość Boga i Chrystusa” („Do Kwiryna” 3:18).
„Ojciec niczego nie sądzi jeno Syn i nie czci Ojca, kto nie czci Syna” („Do Kwiryna” 3:33).
„Bóg Ojciec przykazał czcić swego Syna, a apostoł Paweł, pomny bożego przykazania, mówi: ‘Bóg wywyższył go i darował mu imię, które jest nad wszelkie imię, aby na imię Jezusowe wszelkie kolano klękało, niebieskich, ziemskich i podziemnych’ [Flp 2:9-10] (…) Jakiż Pan Jezus, i jak wielka jego cierpliwość, że odbierając cześć w niebie, jeszcze nie jest mszczony na ziemi!” („O pożytku cierpliwości” 24).
„Przebłogosławiony męczennik Cyprian poniósł śmierć czternastego września, za imperatorów Waleriana i Galliena, a za królowania Pana naszego Jezusa Chrystusa, któremu cześć i chwała na wieki wieków. Amen” („Akta prokonsularne” 6).
Cyprian zamieszcza też, prawdopodobnie za jakimś starołacińskim tłumaczeniem Biblii, zdanie o Ap 22:9, którego treść jest wyrazem oddawania czci Jezusowi w jego czasach:
„A w Objawieniu anioł sprzeciwia się Janowi, chcącemu oddać mu pokłon, i mówi: ‘Patrz, żebyś nie czynił, bom jest współsługa twój i braci twoich. Jezusowi Panu się kłaniaj’ [Ap 22:9]” („O pożytku cierpliwości” 24).
Patrz też teksty Cypriana i innych biskupów w rozdziale „Trójca Święta”.
Osobowość Ducha Świętego
Cyprian niewiele mówi o Duchu Św. (bardziej dosadnie wspomina gdy pisze o Trójcy Św.), ale jednak pozostawił po sobie kilka tekstów, które wskazują na to, że uważał Go za osobę. Określając Go jako osobę nie tylko omawia wersety biblijne ale i sam od siebie nadaje Mu cechy osobowe.
Oto słowa Cypriana:
„Pomodliwszy się za nich i włożywszy na nich rękę, wezwali Ducha Świętego, a Ten zstąpił na nich. To samo też i teraz u nas się dzieje” (List 73:9).
„Skoro zaś Duch Ojca przemawia przez tych [Mt 10:19], którzy są wydani i wyznają jego imię, to czyż może być zdolny do wyznania i zdecydowany ten, który przedtem razem z pokojem otrzymał Ducha Ojca, który umacnia swe sługi i mówi przez nas i składa przez nas wyznanie?” (List 57:2).
„Ich usta wyraziły nieskażoną i niezwyciężoną moc Ducha Świętego, aby się okazało, że prawdziwe jest to, co Pan w swej ewangelii oświadczył w słowach: ‘Kiedy was pojmą, nie martwcie się o to, co macie mówić; bo w owym czasie będzie wam poddane, co macie mówić. Bo nie wy będziecie mówili, lecz Duch Ojca waszego mówić będzie przez was’ [Mt 10:19]. Powiedział więc, że to, co możemy mówić i odpowiadać w owym czasie, będzie nam udzielone i posunięte przez Boga, że nie my wtedy mówimy lecz Duch Boga Ojca, który nie oddala się, ani nie odłącza się od tych, którzy go wyznają. On sam przez nas odpowiada i on w nas zostaje ukoronowany” (List 58:5).
„Sama bowiem łaska, jaką otrzymują ochrzczeni, gdyby od wieku przyjmującego zależała, musiałaby być mniejszą lub większą; tymczasem Duch Święty udziela łaski nie według jakiejś wyznaczonej miary, lecz w swej dobroci i ojcowskiej łaskawości wszystkim jednakowo” (List 64:3).
„Że Melchizedek był figurą Chrystusa, oświadcza to w Psalmach Duch Święty, gdy w osobie Ojca mówi od Syna: ‘Przed jutrzenką zrodziłem cię…’ [Ps 110:3]” (List 63:4).
„Również w Psalmach Duch Święty poucza, mówiąc: ()… [Ps 2:12]” (List 4:1).
„Duch Święty mówi również przez Salomona: (…) [Prz 16:27]” (List 59:20).
„przez Salomona Duch Święty zapowiedział figurę ofiary Pana…” (List 63:5).
„u Izajasza Duch Święty to samo świadczy o męce Pana, mówiąc: (…) [Iz 63:2]” (List 63:6).
„w Psalmach Duch Święty nie zamilcza, i wspominając o kielichu Pana mówi: (…) [Ps 23:5] (…) dlatego Duch Święty powiedziawszy w Psalmie: (…) dodał…” (List 63:11).
„co Duch Święty nakazuje” (List 63:15).
„gdyż Duch Święty, grożąc takim w Psalmach, tak mówi (…) To samo też Apostoł Paweł pisze i mówi…” (List 67:9).
„Duch Święty oświadcza w Pieśni nad pieśniami, że tylko jeden jest Kościół. Mówi bowiem…” (List 69:2).
„mówi Duch Święty w Psalmach…” (List 69:5).
„przez proroka Ozeasza Duch Święty, mówiąc (…) Przez to oczywiście pouczył i wykazał…” (List 69:9).
„Duch Święty upominał w Psalmach, żeby nikt nie zbaczał i z drogi prawdy nie schodził i u heretyków i przeciwników Chrystusa nie był namaszczony” (List 70:2).
„Duch Święty mówi przez proroka…” (List 73:6).
„co Duch Święty objawił jako lepsze…” (List 73:13).
„Duch Święty bowiem głosi i twierdzi w Psalmach” (List 76:4).
„Nie należy zasmucać Ducha Św., któregośmy otrzymali – Ef 4:30-31” („Do Kwiryna” 3:7).
„W psalmach mówi Duch Św.: (…) [Ps 2:12]” („O stroju dziewic” 1).
„wyraża i objawia Duch Św. w Psalmach mówiąc…” („O jedności Kościoła Katolickiego” 8).
„Duch Św. napomina przez apostoła, i mówi (…) na tych wskazuje w Psalmach Duch Św.” („O jedności Kościoła Katolickiego” 10).
„Duch Św. upomina nas i mówi…” („O jedności Kościoła Katolickiego” 24).
„gdyż Duch Św. mówi w Psalmach…” („O upadłych” 27).
„przez Salomona uczy Duch Św….” („O śmiertelności” 23).
„I jeszcze silniej uczy i wykazuje Duch Św…” („Do Fortunata” 5:10).
„Przez Salomona Duch Św. odsłania i przepowiada, mówiąc…” („Do Fortunata” 5:12).
„i znów Duch Św. upomina i mówi…” („Do Demetriana” 17).
„przez proroka mówi i napomina Duch Św…” („Do Demetriana” 20).
„Mówi w Piśmie Duch Św…” („O uczynku i jałmużnach” 2).
„Mówi przez Salomona Duch Św.” („O uczynku i jałmużnach” 9).
„objaśnia Duch Św. przez proroka…” („O pożytku cierpliwości” 22).
Patrz też rozdział „Trójca Święta”.
Trójca Święta
Choć Cyprian nie był tak wielkim głosicielem i obrońcą Trójcy Św. jak Tertulian (ur. 155) czy Hipolit (ur. przed 170), to jednak wbrew antytrynitarzom pozostawił pisane świadectwa o tym, że wierzył w Trójcę Św. i o Niej uczył. Oto one:
„Pan bowiem po swym zmartwychwstaniu, rozsyłając swych uczniów, wskazując i pouczając ich, jak należy udzielać chrztu, mówi: ‘Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie tedy i nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego’ [Mt 28:18]. Wymienia Trójcę, w której Tajemnicę narody mają być ochrzczone. A czy Marcjon wierzy też Trójcy?” (List 73:5).
„A jeśli stał się domem Boga [1Kor 3:16n.], zapytuję się, którego Boga? Czy Stwórcy? Nie, bo w Niego nie wierzył. Czy Chrystusa? A i Jego domem być nie może, kto zaprzecza Boga Chrystusa. Czy Ducha Świętego? Ponieważ trzej są jednym (Bogiem), jakże Duch Święty może się z tym pojednać, kto jest wrogiem albo Ojca albo Syna?” (List 73:12).
„Następnie po zmartwychwstaniu Pan rozsyłając apostołów do pogan, rozkazuje im, aby chrzcili pogan w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Jakże więc niektórzy mówią, że poganin może poza Kościołem, owszem przeciw Kościołowi otrzymać przebaczenie grzechów, byleby tylko gdziekolwiek był ochrzczony w imię Jezusa Chrsystusa, skoro sam Chrystus nakazał chrzcić pogan w imię całkowitej i zjednoczonej Trójcy?” (List 73:18).
„Toteż nie możemy mieć wspólnego chrztu z heretykami, z którymi ani Bóg Ojciec ani Syn, Chrystus, ani Duch Święty, ani wiara, ani Kościół nie mają nic wspólnego. A więc należy chrzcić tych, którzy z herezji przychodzą do Kościoła” (List 73:21).
„Niech jednak wiedzą tacy obrońcy i poplecznicy heretyków, że ci katechumeni po pierwsze trzymali się wiary i prawdy Kościoła i do walki z diabłem wyruszyli z obozów bożych z całkowitym i szczerym poznaniem Boga Ojca i Chrystusa i Ducha Świętego” (List 73:22).
„Jakież to zaślepienie umysłu, jakaż przewrotność, nie chcieć poznać jedności wiary, jaka pochodzi od tradycji Boga Ojca i Jezusa Chrystusa, Pana i Boga naszego! Skoro bowiem u heretyków dlatego nie ma Kościoła, ponieważ on jest jeden i nie da się go podzielić, następnie dlatego nie ma tam Ducha Świętego, gdyż jest On jeden i u bezbożnych, obcych być nie może, to z pewnością nie może być u heretyków chrztu, który na tej jedności polega, ponieważ nie można go oddzielić ani od Kościoła ani od Ducha Świętego” (List 74:4).
„I to również jest niedorzeczne, że uważają, że nie potrzeba się dowiadywać, kto chrzcił, bo ochrzczony mógł otrzymać łaskę przez wezwanie potrójnych imion, Ojca i Syna i Ducha Świętego. To będzie ową mądrością, o której pisze Paweł, że ją posiadają doskonali, że ten, który jest w Kościele doskonały, i mądry, tego albo broni albo w to wierzy, że samo wezwanie tych imion wystarcza do odpuszczenia grzechów i uświęcenia przez chrzest” (List 75:9).
„Stwierdzamy, że trzej młodzieńcy modlący się z Danielem (…) zanosili swe prośby o godzinie trzeciej, szóstej i dziewiątej, wskazując wyraźnie na tajemnicę Trójcy, która miała być objawiona w ostatnich czasach. Albowiem przejście od pierwszej do trzeciej godziny wskazuje na doskonałą liczbę Trójcy. Podobnie, licząc od czwartej godziny do szóstej, otrzymujemy następną Trójcę, a kiedy zaczniemy liczyć od siódmej i zakończymy na dziewiątej, znowu otrzymujemy doskonałą Trójcę” („O Modlitwie Pańskiej” 34).
„Wobec Boga większą jest ofiarą pokój nasz i braterska zgoda i lud w jedności Ojca i Syna i Ducha Świętego zgromadzony” („O Modlitwie Pańskiej” 23).
Patrz też „O Modlitwie Pańskiej” 2.
„Gdy Pan poleca: aby chrzcić narody w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego i przez chrzest odpuszczać dawne grzechy [por. Mt 28:19], ten, nie znając rozkazu i prawdy, nakazuje udzielać pokoju i przebaczać grzechy w imię Pawła. Twierdzi również, że ten mu to nakazał, jak to widzicie z listu tegoż Lucjana do Celeryna” (List 27:3).
„Po zmartwychwstaniu Pan, rozsyłając apostołów, nakazuje i mówi: ‘Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, nauczając je zachowywać wszystko, cokolwiek wam przekazałem’ [Mt 28:18-19]” (List 28:2).
„Znamy dobrze, że jeden jest Bóg, jeden jest Chrystus Pan, którego wyznaliśmy, że jeden jest Duch Święty, że w Kościele jeden tylko musi być biskup” (List 49:2).
„Że Melchizedek był figurą Chrystusa, oświadcza to w Psalmach Duch Święty, gdy w osobie Ojca mówi od Syna: ‘Przed jutrzenką zrodziłem cię…’ [Ps 110:3]” (List 63:4).
„On sam, rozsyłając apostołów, tak mówi na innym miejscu: ‘Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, nauczając je zachowywać wszystko, cokolwiek wam przekazałem’ [Mt 28:18-19]. Jeśli więc chcemy iść w świetle Chrystusa, nie odstępujmy od Jego nakazów i upomnień” (List 63:18).
„Jeśli się kto temu sprzeciwia i mówi, że Nowacjan trzyma się tegoż samego prawa, co Kościół katolicki i przy chrzcie używa tegoż samego symbolu (wiary), co i my, że wyznaje tegoż Boga Ojca, tegoż Syna Chrystusa, tegoż Ducha Świętego i że dlatego ma władzę udzielania chrztu, że co do zapytań przy chrzcie, zdaje się, od nas się nie różnić, to niechaj każdy, kto sądzi, że może się tym tłumaczyć, wie najpierw o tym, że co do symbolu i pytań nie jesteśmy na równi ze schizmatykami. Gdy ci bowiem mówią: ‘wierzysz w grzechów odpuszczenie i żywot wieczny przez Kościół święty?’ to kłamią przy tym pytaniu, ponieważ nie mają Kościoła” (List 69:7).
„Toteż nic im pomóc nie może, gdy mówią, że tak jak i my, wierzą w Boga Ojca, w tegoż Syna Chrystusa, w tegoż Ducha Świętego, bo i Kore, Datan i Abiron wraz z kapłanem Aaronem i Mojżeszem znali tegoż samego Boga, żyli według tegoż samego prawa i w tejże religii, wzywali jednego i prawdziwego Boga, którego i wzywać należy. Ponieważ jednak przekroczyli zakres przysługujących im praw, i wystąpili przeciw kapłanowi Aaronowi, który prawnie otrzymał kapłaństwo z łaski Boga i nakazu Pana, i przywłaszczyli sobie prawo składania ofiar, Bóg przeciw nim wystąpił i natychmiast ponieśli karę za swe bezprawne usiłowanie” (List 69:8).
„inni heretycy, którzy jak mory, miecze, trucizny niszczą prawdę, wyznają z nami tegoż Ojca, tego Syna, tegoż Ducha Świętego” (List 73:4).
„wystarczy tu krótko powiedzieć, że ci, którzy nie trzymają się prawdziwego Pana, Ojca, nie mogą też posiadać prawdy ani Syna ani Ducha Świętego, a tak zwani Katafrygowie [montaniści], którzy starają się wprowadzić nowe proroctwa, nie mogą mieć ani Ojca ani Syna, ponieważ nie mają Ducha Świętego” (List 75:7).
„Chyba, że obrońcy chrztu heretyków twierdzą, że i szatan ma władzę udzielania łaski chrztu w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Niewątpliwie jest u nich ten sam błąd i to samo oszustwo szatanów, skoro u nich w żadnym razie nie ma Ducha Świętego” (List 75:11).
Trójca Święta i 1J 5:7
„Kto łamie pokój i zgodę Chrystusa, działa przeciw Chrystusowi; kto zbiera gdzie indziej, poza Kościołem, rozprasza Kościół Chrystusowy. Mówi Pan: ‘Ja i Ojciec jedno jesteśmy’ [J 10:30]. I znów napisane jest o Ojcu i Synu i Duchu Św.: ‘A ci trzej jedno są’ [1J 5:7]. I któż wierzy, że tę jedność, z boskiej mocy pochodzącą, niebieskimi sakramentami spojoną, można w Kościele zerwać i rozdźwiękiem ścierających się zapatrywań rozdzielić?” („O jedności Kościoła Katolickiego” 6).
Te słowa to najstarsze przytoczenie tekstu 1J 5:7 przez pisarzy wczesnochrześcijańskich. Zazwyczaj bywa one pomijane przez omawiających ten werset. Zapewne z powodu tego, że jest to tylko część wersetu, a nie cały fragment. Chociaż większość badaczy opowiada się przeciw autentyczności słów z 1J 5:7, to jednak broniący ich podkreślają, że są one dowodem na to, że ok. 250 r. były one znane jako słowa Biblii, a nie glosa marginesowa, oraz że ukazywały one wiarę chrześcijan w Trójcę Św. w tamtym czasie.
Inni biskupi o Trójcy Świętej
Zamieszczamy też kilka tekstów z synodu (256 r.), któremu przewodniczył Cyprian (jego mowy rozpoczynają i kończą teksty synodalne). Słowa przytoczone z synodu wypowiedzieli wprawdzie inni biskupi, ale w obecności Cypriana. Mówią one o Trójcy Św. i Bóstwie Chrystusa. Zawarte są one w protokole pt. „Zdania biskupów w liczbie 86 o chrzcie heretyków”.
„Monnulus z Girby rzekł: Prawda Kościoła katolickiego, matki naszej, zawsze u nas, bracia, i była, i jest, ponieważ we chrzcie jest Trójca, jak mówi Pan nasz: ‘Idźcie i chrzcijcie narody w imię Ojca, i Syna i Ducha Św.’ [Mt 28:19]”.
„Eukracjusz z Thenis rzekł: Pan i Bóg nasz Jezus Chrystus dopełnił wiary naszej i łaski chrztu i reguły prawa kościelnego, ucząc usty swymi apostołów: ‘Idźcie i nauczajcie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Św. [Mt 28:19]. Przeto fałszywy i nieprawy chrzest heretyków odrzucać mamy i wszelkim świadectwem zbijać, bo z ust ich płynie jad, nie życie, nie łaska niebieska, lecz bluźnierstwo przeciw Trójcy. A przeto jasnym jest, że heretyków, przychodzących do Kościoła, nienaruszonym i katolickim chrztem chrzcić należy, by po oczyszczeniu z ich bluźnierczego uporu mogli się odmienić pod wpływem chwały Ducha Świętego”.
Patrz też słowa Wincentego z Thibaris i Lucjusza z Auzafy.
„Fortunat z Tukaboris rzekł: Jezus Chrystus i Bóg nasz, Boga Ojca i Stworzyciela Syn, zbudował Kościół na Piotrze, nie na herezji, i władzę chrzczenia dał biskupom, nie heretykom”.
„Wenancjusz z Thynizy rzekł: (…) Chrystus Pan i Bóg nasz, wybierając się do Ojca, oddał nam swą Oblubienicę”.
Jak z powyższego widać Cyprian jest kolejnym pisarzem wczesnochrześcijańskim, który nauczał o Bogu w Trójcy Św.
Uwagi:
Teksty Cypriana i słowa pozostałych biskupów cytowane według:
„Św. Cyprian. Pisma I. Traktaty” tłum. Ks. dr J. Czuj, Poznań 1937;
„Św. Cyprian. Listy” tłum. O. W. Szołdrski CSsR, Warszawa 1969;
„Odpowiedź na Słowo. Najstarsi mistrzowie chrześcijańkiej modlitwy, Tertulian, Cyprian, Orygenes” H. Pietras, Kraków 1993.
Włodzimierz Bednarski
