apologetyka

Tak przynajmniej załatwiali te sprawy Celtowie, zwani też Galami lub Galatami. Mordowanie ludzi podczas obrzędów religijnych było chlebem powszednim dla starożytnych ludów Europy i basenu Morza Śródziemnego. Bo jak inaczej przebłagać bogów, niż upuszczając trochę ludzkiej krwi?

Juliusz Cezar pisał:

Uważają, że przychylności bogów inaczej pozyskać nie można, jak tyko przez oddanie życia ludzkiego za ludzkie życie, i tego rodzaju ofiary ustanowiono w imieniu ogółu.

Wiara w to, że droga do serca bogów wiedzie przez morderstwo, była bardzo rozpowszechniona w starożytnym świecie. Składanie ludzi w ofierze praktykowali Grecy, Rzymianie, Germanie, Kartagińczycy czy Egipcjanie. Ba, przecież sam Jahwe zażądał od Abrahama ofiary z syna! Nie inaczej rzecz się miała z Celtami, bo to ich obyczaje opisywał najsłynniejszy rzymski wódz i władca.

Nawet w Starym Testamencie Bóg domaga się od Abrahama ofiary z syna. Na ilustracji jedna z części tryptyku autorstwa Bertaram von Minden z kościoła św. Piotra w Hamburgu. Lewy dolny obrazek przedstawia Ofiarę Izaaka (źródło: domena publiczna).

Ogień, krzyż i stryczek… – w jaki sposób składano ofiary?

W źródłach antycznych odnajdujemy kilka wzmianek o metodach, jakich używano do obrzędowego uśmiercania ludzi. Już sam Cezar zapisał w swojej „Wojnie Galijskiej”, że niektóre plemiona budują w tym celu ogromne kukły, które wypełniają żywymi ludźmi, a następnie podpalają ku uciesze bogów.

Świadectwo rzymskiego wodza znajduje potwierdzenie także u greckiego geografa Strabona, który tak opisuje omawiany rytuał:

Zbudowawszy olbrzymią konstrukcję ze słomy i drewna, zapełniali ją bydłem, dzikimi zwierzętami oraz istotami ludzkimi, składali następnie płonącą ofiarę z całej tej konstrukcji.

Popularnym sposobem składania ofiary była budowa drewnianej kukły, wypełnionej ludźmi i zwierzętami. Kukłę, naturalnie, palono (źródło: domena publiczna).

Według historyków oba te przekazy (tak bardzo do siebie podobne!) musiały zostać oparte na wspólnym, nieznanym dziś źródle. Najczęściej wspomina się tutaj zaginione dzieło Posejdoniosa z Apamei, który w I wieku p.n.e., a więc niedługo przed Cezarem, podróżował po Galii i opisywał panujące tam zwyczaje.

Co ciekawe, uwieczniony przez starożytnych autorów obyczaj wznoszenia drewnianych kukieł wypełnionych żywą ofiarą znalazł swoje odbicie także w kulturze masowej. Właśnie drewniana konstrukcja ofiarna stała się  motywem przewodnim niezwykle popularnego filmu „Kult” z 1973 roku.

I tak: ofiarę dla Teutatesa należało utopić, ludzi przeznaczonych Esusowi powiesić lub poćwiartować, a tych, których śmierć przebłagać miała Taranisa – spalić w drewnianych kukłach.

Celtyckie bóstwa były bezwzględne i surowo domagały się ofiary. Wśród nich najważniejszy był Dagda, bóg druidów, rolnictwa, obfitości i płodności (źródło: domena publiczna).

Ten makabryczny katalog rozwijają także Diodor z Sycylii i Kasjusz Dion. Pierwszy z nich, opisując dokonania wojenne Galów wzmiankuje, że jeńców wojennych i odstępców od prawa przetrzymują oni przez pięć lat, a następnie wbijają ich na pal ku czci bogów.

Podobnie Dion, relacjonując powstanie królowej Budyki wspomina, iż schwytane podczas insurekcji Rzymianki wbijano na pale w gaju poświęconym bogini Andate. Tacyt zaś, który poświęcił tym wydarzeniom miejsce w swoich „Rocznikach”, podaje, że do eksterminacji jeńców używano ognia, krzyża i stryczka.

Ofiary z przestępców i niepełnosprawnych

Powyższy cytat, zaczerpnięty z „Wojny Galijskiej” Cezara, wskazuje, iż w ofierze składano głównie odstępców od prawa. Jednak już w dalszej części tego ustępu wielki Rzymianin przyznaje, że brak takowych wcale nie stał na przeszkodzie w złożeniu krwawego daru dla bogów. Gdy zabrakło kryminalistów, Galowie zabijali kogo popadło.

Nie tylko Aztekowie składali krwawe ofiary z ludzi. Zwyczaj był popularny również wśród Europejczyków.

Diodor z Sycylii wspomina, że ofiarowywano także jeńców wojennych. O tym, że los pokonanych w bitwie Rzymian był przesądzony, niech świadczy wzmianka z dzieła Pawła Orozjusza, dotycząca starć z Cymbrami i Teutonami (ci drudzy, zdaniem niektórych, mieli być plemieniem celtyckim!). Dowiadujemy się z niej, że po zwycięskiej bitwie wszystkich schwytanych żołnierzy z Miasta Romy powieszono na drzewach. Czy zostali oni poświęceni Esusowi, czy zwyczajnie zamordowani – tego nie wiemy.

Szczególnie ciekawe informacje przynoszą nam źródła archeologiczne. Okazuje się, że bogów próbowano przebłagać także zabijaniem… osób niepełnosprawnych! W brytyjskiej jaskini w Alvestone koło Bristolu, gdzie miał się znajdować ośrodek kultu druidów, odkryto kilka kości ludzkich, noszących ślady mutacji powstałej na skutek choroby Pageta – schorzenia powodującego kruchość i łamliwość kości.

W mieście świętego Albana – pierwszego brytyjskiego męczennika, niegdyś zabijano niepełnosprawne kobiety w ofierze pogańskim bogom. Na zdjęciu katedra w Saint Albans (autor: Hilton1949, licencja: CC BY-SA 3.0)

Niepełnosprawnością ruchową naznaczone były także trzy kobiety, które zostały rytualnie uśmiercone i pochowane w przedsionku grobowca wodza celtyckiego w angielskiej miejscowości Saint Albans.

Pozostają u nich jeszcze ślady dawnego barbarzyństwa dziś zakazanego

Z dzieł autorów starożytnych przebija potępienie dla omawianego rytuału. Trudno się dziwić! Jeśli wierzyć przytoczonym wzmiankom, to w licznych wojnach z Galami wielu Rzymian i Greków musiało stracić życie na ołtarzach celtyckich bogów. Nie budzi więc zaskoczenia fakt, iż po podboju terenów Galii i Brytanii aparat biurokratyczny starał się wykorzenić te – jak podaje Swetoniusz – potworne w swym okrucieństwie obrzędy.

Pliniusz Starszy wspomina, iż oficjalny zakaz ofiarowywania ludzi istotom niebieskim na terenie Państwa Rzymskiego zaczął obowiązywać w 14 roku p.n.e., za konsulatu Lentulusa i Krassusa. Zaznacza jednak, że na terenie Galii praktyki te trwają do naszych czasów (czyli do połowy I wieku n.e.). Ten sam autor podaje też, że odpowiedzialny za nie urząd druidów zniósł za swego panowania cesarz Tyberiusz.

Za rozpowszechnianie i przeprowadzanie makabrycznych rytuałów odpowiadali druidzi (autor: sandyraidy, licencja: CC BY-SA 2.0).

Co innego twierdzi Swetoniusz. W „Żywotach Cezarów” napisał, że likwidacja celtyckiego stanu kapłańskiego dokonała się za panowania Klaudiusza. Regulacje prawne, zakazujące składania ofiar z ludzi, przywołuje także Pomponiusz Mela w spisanej w 43 lub 44 roku n.e. „Chronografii”.  Twierdzi, że u Galów:

pozostają jeszcze ślady dawnego barbarzyństwa dziś zakazanego i chociaż powstrzymują się od krwawych ofiar, mimo to przyprowadzają do ołtarza ludzi, którym zadają lekkie rany.

Z powyższych świadectw wynika, że składanie ofiar z ludzi zostało zakazane na początku I wieku n.e. Trudno jednak przyjąć, iż jednorazowy akt prawny, wystawiony przez wrogą administrację, mógł wykorzenić zwyczaj istniejący wśród Galów odkąd tylko pojawili się na arenie dziejowej.

Bibliografia:

Artykuł powstał w oparciu o szeroką bibliografię. Kliknij, żeby ją rozwinąć.